Πώς θα σου φαινόταν αν σου έλεγαν ότι η μελλοντική εικόνα των πόλεών μας, των χωριών μας, των νησιών μας και γενικότερα των τόπων μας θα καθοριζόταν αποκλειστικά από μία απλή ανάθεση σε ένα ιδιωτικό μελετητικό γραφείο που δεν έχει καμία σχέση με τον εκάστοτε τόπο; Κι όμως! Αυτό συμβαίνει με τα υπό διαμόρφωση (αυτή την περίοδο) Τοπικά Πολεοδομικά Σχέδια (ΤΠΣ). Έτσι κι αλλιώς, ειδικά τα τελευταία χρόνια δε φημιζόμαστε για την ποιότητα της δημοκρατίας μας, ούτε φυσικά για τη συμμετοχή της κοινωνίας στις αποφάσεις. Τα ΤΠΣ καθορίζουν σημαντικά το πως θα διαμορφωθούν οι πόλεις τις επόμενες δεκαετίες. Αν θα διορθωθούν ή θα ανασχεθούν οι αιτίες που τις καθιστούν ανυπόφορες ή αν για διάφορους λόγους επιβαρυνθούν περαιτέρω.
Για να αντιληφθούμε τί συμβαίνει στη μεγάλη κλίμακα θα πάρουμε ως παράδειγμα το Δήμο μας, την Ηλιούπολη. Το ΤΠΣ Ηλιούπολης εκπονείται από ιδιωτικό μελετητικό γραφείο, με ανάθεση από το αρμόδιο Υπουργείο. Στη διαδικασία αυτή υπάρχουν τρεις επιβλέποντες: ένας εκπρόσωπος του Υπουργείο, ένας από το ΤΕΕ και η Διεύθυνση της Τεχνικής Υπηρεσίας του Δήμου. Δηλαδή: το μέλλον της πόλης μας εξαρτάται από τις διαθέσεις κάποιων ιδιωτών που δε γνωρίζουν την περιοχή και 3 τεχνοκρατών που αγνοούμε τις διαθέσεις τους. Το νομικό πλαίσιο φυσικά δεν προβλέπει καμία γνωμοδότηση ή δημόσια συζήτηση από την τοπική κοινωνία, αλλά ούτε καν από το Δημοτικό Συμβούλιο της Ηλιούπολης!
Αυτό δε σημαίνει ότι η απάντηση σε αυτή την κατάσταση είναι η αρρώστια της εποχής μας: ο «Μιθριδατισμός». Διότι αν η απάντηση σε κάτι τοπικό και είναι «και τι να κάνεις», δε θέλουμε καν να φανταστούμε τι μπορεί αυτό να σημαίνει για πιο κεντρικά ζητήματα. Ωστόσο στην Ηλιούπολη, αφότου πραγματοποιήθηκε η πρώτη παρουσίαση των μελετητών του ΤΠΣ στο Δημαρχείο (Αύγουστος 2024), έγινε σύσταση της «Πρωτοβουλίας Πολιτών για το ΤΠΣ Ηλιούπολης». Σκοπός της πρωτοβουλίας είναι η ένταξη της τοπικής κοινωνίας στη διαμόρφωση ενός τόσο σημαντικού ζητήματος για το μέλλον όλων μας και μάλιστα σε μία χρονική συγκυρία όπου οι προκλήσεις είναι πολλές. Η συγκεκριμένη κίνηση πολιτών έχει ήδη πραγματοποιήσει την περασμένη άνοιξη εκδήλωση ενημέρωσης στο Μουσείο Εθνικής Αντίστασης και συνεχίζει να παρακολουθεί το θέμα από κοντά διαμορφώνοντας συγκεκριμένες προτάσεις και προβληματισμούς. Ο σκοπός του κειμένου είναι να ανοίξει ένας δημόσιος διάλογος, να κατατεθούν οι προβληματισμοί στους μελετητές και τουλάχιστον να συζητηθεί σαν θέμα στο Δημοτικό Συμβούλιο, ώστε η πόλη να έχει άποψη επί του ζητήματος.
Παραθέτουμε το κείμενο της Πρωτοβουλίας:
“Πρωτοβουλία Πολιτών για το Τοπικό Πολεοδομικό Σχέδιο Ηλιούπολης
ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ και ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
Παρακάτω συνοψίζονται παρατηρήσεις και προτάσεις σχετικά με τα μέρη της μελέτης του ΤΠΣ Ηλιούπολης που έχουν δοθεί στη δημοσιότητα, και τίθενται καίρια ερωτήματα και για τα οποία ζητάμε αποσαφήνιση, δεδομένης της εξαιρετικής σημασίας τους για την μελλοντική ανάπτυξη της πόλης.
Ερωτήματα σχετικά με την υπό εξέλιξη μελέτη:
1) Γιατί το ΤΠΣ αποφεύγει να «αγγίξει» τα μεγάλα ζητήματα της Ηλιούπολης; Το πρόσχημα ότι είναι υπερτοπικά ή πως θα επιλυθούν από τη Δημοτική Αρχή σε μελλοντικό χρόνο δεν είναι ικανοποιητικό καθώς αυτό αντιτίθεται ευθέως στον ουσιαστικό ρόλο του ΤΠΣ ο οποίος είναι ακριβώς ο προγραμματισμός της πολεοδομικής ανάπτυξης λαμβάνοντας υπόψιν τέτοιου τύπου σοβαρά ζητήματα.(ενδεικτικά: ΚΥΤ, Σήραγγα Ηλιούπολης, Δημοτικό Κοιμητήριο, ΣΜΑ, επένδυση «Ελληνικού»)
2) Πώς διαμορφώνονται οι ζώνες Συντελεστή Δόμησης (ΣΔ) και ποια είναι η διαχείριση του ζητήματος εφαρμογής των bonus του ΝΟΚ; Το ΤΠΣ οφείλει να προστατεύσει τον χαρακτήρα του Δήμου, και τα ιδιαίτερα φυσικά χαρακτηριστικά του τοπίου (ορεινός όγκος Υμηττού, ρέμα Πικροδάφνης κ.α.) και να καθορίσει ζώνες συγκράτησης του ΣΔ και απαγόρευσης της εφαρμογής των bonus του ΝΟΚ.
3) Πώς χειρίζεται τις χρήσεις γης γενικότερα στον Δήμο και ειδικότερα σε απειλούμενες/διεκδικούμενες εκτάσεις; Το ΤΠΣ μπορεί να εξασφαλίσει εμμέσως την αποτροπή εγκατάστασης ανεπιθύμητων/ασύμβατων χρήσεων σε εκτάσεις τις οποίες ο Δήμος επιθυμεί να αξιοποιήσει ή να διεκδικήσει προς όφελος της πόλης μακροπρόθεσμα. Στο τμήμα της μελέτης που έχει δοθεί στη δημοσιότητα δεν γίνεται καμία ιδιαίτερη αναφορά στον τρόπο διαχείρισης αυτών των εκτάσεων εντός του Δήμου.
4) Πώς χειρίζεται το όριο της πόλης με τον ορεινό όγκο του Υμηττού; Εξετάζεται η ρύθμιση της αυθαίρετης δόμησης στην περιοχή; Προτείνονται λύσεις για την προστασία του τοπίου και της φύσης; Το ΤΠΣ θα πρέπει να αποτρέψει τον ανοιχτό τον κίνδυνο περεταίρω συνέχισης αυτής της πρακτικής περασμένων δεκαετιών και φυσικά να αποκλείσει την ανάπτυξη τουριστικής δραστηριότητας στον Υμηττό, καθώς αυτή δεν είναι συμβατή με το καθεστώς προστασίας του οικοσυστήματος.
5) Πώς ρυθμίζονται τα ανοιχτά Οικοδομικά Τετράγωνα στο όριο του σχεδίου της πόλης; Δεδομένης της ανάγκης προστασίας του ορεινού όγκου και συγκράτησης της δόμησης στον μέχρι στιγμής πολεοδομικό ιστό, θα πρέπει να εξασφαλιστεί σαφής προσδιορισμός των περιορισμών δόμησης.
6) Πώς χειρίζεται η μελέτη το τμήμα του ρέματος Πικροδάφνης που διέρχεται από τα όρια του Δήμου και την περιοχή πέριξ της κοίτης του; Σύμφωνα με τις προδιαγραφές των Τοπικών Πολεοδομικών Σχεδίων από το ΥΠΕΝ, η μελέτη καλείται να ενσωματώσει και να εξειδικεύσει κατευθύνσεις της υπερκείμενης στρατηγικής επί τέτοιων ζητημάτων (πχ Σχέδιο Διαχείρισης Κινδύνων Πλημμύρας, Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα, Εθνικός Κλιματικός Νόμος). Αποσαφηνίζεται η κατεύθυνση αποκατάστασης της κοίτης και προστασίας του φυσικού σχηματισμού του ρέματος σε επίπεδο χρήσεων και δόμησης εκατέρωθεν αυτού;
7) Τι αφορά ο όρος «Πάρκο Πόλης» που προτείνεται να δημιουργηθεί σε έκταση του Υμηττού στην περιοχή Προφήτη Ηλία; Η μελέτη οφείλει να επισημάνει πώς εξασφαλίζεται η συμβατότητα της χρήσης αυτής με την μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα του οικοσυστήματος του Υμηττού και σε κάθε περίπτωση να διασφαλίζει ότι δεν θα γίνει καμία παρέμβαση που μπορεί να οδηγήσει στην αλλοίωση και υποβάθμιση της βιοποικιλότητας, των προστατευόμενων οικοτόπων, των οικοσυστημικών υπηρεσιών και των ιδιαίτερων φυσικών και γεωλογικών χαρακτηριστικών του Υμηττού.
Παρατηρήσεις και προτάσεις επί του προκρινόμενου Σεναρίου:
Το Σενάριο 3 που προκρίθηκε προς υλοποίηση κρίνεται ως προβληματικό για δύο λόγους:
Αφενός η υπερσυγκέντρωση των δραστηριοτήτων σε μία περιοχή της πόλης έχει ως αποτέλεσμα οι περιφερειακές γειτονιές με την υφιστάμενη από τα κάτω δυναμική τους να περιφρονούνται και να υπονομεύονται. Η πρακτική αυτή αποδυναμώνει τους δεσμούς των κατοίκων στις γειτονιές, με ότι
συνεπάγεται αυτό για τη συμμετοχή τους στα κοινά και στην καθημερινή λειτουργία της πόλης μέσα από ένα δημοκρατικό μοντέλο.
Αφετέρου προτείνει τη θεσμοθέτηση ευρύτατου Πολεοδομικού Κέντρου που θα επιφέρει μελλοντικά τη δημιουργία ενός κέντρου κορεσμένου, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την πόλη: μεταβολή της φυσιογνωμίας της περιοχής, υψηλά ενοίκια για εμπορικές χρήσεις, μετακύλιση του κόστους στον καταναλωτή, πλήρη εμπορευματοποίηση του χώρου. (χαρακτηριστική η διατύπωση της Μελέτης (Σελ. 23) περί «ενθάρρυνσης για κατασκευή εμβληματικών πολυλειτουργικών χώρων»).
Σύμφωνα με την μελέτη, το Σενάριο 3 προκρίνεται προκειμένου να μπορέσει ο Δήμος να αποτελέσει έναν τρίτο πόλο ανάμεσα στο υπό ανάπτυξη δίπολο Ελληνικού – ΠΥΡΚΑΛ. Εισάγει μέσω αυτού του μοντέλου την Ηλιούπολη σε μία κούρσα ανταγωνισμού με τα δύο αυτά κέντρα, με σκοπό τη δημιουργία ενός κέντρου εμπορικών δραστηριοτήτων (τύπου MALL) που θα είναι «αντάξιο» τους, επιδίωξη που είναι εκτός από αχρείαστη, και σαφώς αδύνατη. Η ανάπτυξη ενός και μόνο ισχυρού
πολεοδομικού κέντρου δε, δεν εξομαλύνει με κάποιο τρόπο τις ουσιαστικές πιέσεις που πρόκειται να αντιμετωπίσει ο Δήμος από την υλοποιούμενη επένδυση του Ελληνικού οι οποίες αφορούν σε
συντριπτικό ποσοστό κυκλοφοριακή συμφόρηση και αύξηση των αξιών ακινήτων. Η μελέτη δεν λαμβάνει υπόψη αυτές τις «πιέσεις» και δεν αναπτύσσει ένα πλήρες σχέδιο για την ανάσχεση αυτών των επιπτώσεων.
Ως Πρωτοβουλία Πολιτών το όραμα μας είναι η ανάπτυξη μιας τοπικής κοινωνίας που δεν στηρίζεται μόνο σε υπηρεσίες και εμπορικές δραστηριότητες, αλλά στην ανάπτυξη δεσμών γειτονιάς, κοινωνικής συνοχής και ισορροπημένης οικονομικής ανάπτυξης. Προτείνουμε να διαμορφωθεί ένα Σενάριο που
προβλέπει την ανάπτυξη τοπικών κέντρων με έμφαση στην ανάπτυξη της γειτονιάς, της τοπικής οικονομίας και της βιώσιμης κινητικότητας, εξασφαλίζοντας παράλληλα την προστασία και ανάδειξη των πράσινων ελεύθερων χώρων, τη διαχείριση του αστικού πρασίνου, την περιβαλλοντική αποκατάσταση και προστασία των φυσικών ρεμάτων και του ορεινού όγκου του Υμηττού.
Δεδομένου ότι η σύγχρονη στρατηγική για την ανάπτυξη των πόλεων που υιοθετείται διεθνώς για λόγους εξοικονόμησης ενέργειας, αντιμετώπισης κλιματικής αλλαγής, μείωσης της χρήσης ΙΧ και βελτίωσης ποιότητας ζωής προστάζει τη δημιουργία μιας πολυλειτουργικής κ συνεκτικής πόλης που
αναπτύσσεται με αποστάσεις ανθρώπινης κλίμακας (περπατήσιμες, ασφαλείς πόλεις με μίξη λειτουργιών), η ενθάρρυνση ανάπτυξης ενός και μόνο ισχυρού κέντρου σε βάρος των υφιστάμενων μικρότερων αποτελεί άστοχη και παρωχημένη επιλογή. Η συγκέντρωση λειτουργιών εμπορίου, υπηρεσιών, τουρισμού, διοίκησης που προτείνονται στο Σενάριο 3, θα αποδυναμώσει μια δυναμική ανάπτυξης πολλαπλών κέντρων και μίξης χρήσεων η οποία στην πόλη μας υφίσταται ήδη και την οποία οφείλουμε να προστατεύσουμε. Η Ηλιούπολη είναι σχεδιασμένη ως περιοχή κατοικίας στο πρότυπο των κηπουπόλεων οι οποίες ούτως οι άλλως πρέσβευαν την αρμονική συνύπαρξη κατοικίας- φύσης-εργασίας. Με αυτόν τον τρόπο έχει αναπτυχθεί τα περασμένα χρόνια, με πολλαπλά κέντρα τα οποία ενθαρρύνθηκαν και από το ιδιαίτερο ρυμοτομικό της. Με το να αγνοήσουμε αυτή την υφιστάμενη δυναμική της πόλης είναι σαν να απορρίπτουμε την ιδιαίτερη ταυτότητα του Δήμου στην προσπάθεια να καθιερωθεί μια μορφή λειτουργίας ξένη και εντελώς ξεπερασμένη, προσπαθώντας -χωρίς ουσιαστικό λόγο- να συναγωνιστούμε μητροπολιτικούς πόλους.”
